Açık Radyo’nun karasal ve FM yayına bağlı eş zamanlı sürdürülen internet yayını, RTÜK’ün verdiği “yayın lisansının iptali” kararı nedeniyle 16 Ekim 2024’ten beri, tam bir haftadır kapalı.

Ancak bu ayrılığın uzun sürmeyeceğini biliyor ve bir kez daha en gür sesimizle tekrarlıyoruz: Açık Radyo açık kalmalı!

Açık Radyo programcıları ve dinleyicileriyle dayanışmak ve radyomuzu yalnız bırakmamak amacıyla, 17 Ekim Perşembe günü gerçekleşemeyen yayının saatinde, Sinan Kutlu’nun Mayıs 2022’den bu yana Açık Radyo’da hazırlayıp sunduğu Lost Cosmonauts programını Kara Kadans’a konuk etmiştik. Sinan Kutlu ve Lost Cosmonauts’a, davetimizi kabul ettiği; dinleyici ve okuyuculara, yayına gösterdikleri ilgi için çok teşekkür ederiz.

Bu hafta da, her Perşembe 23.00 – 00.00 arasında olduğu gibi, Lost Cosmonauts ve Açık Radyo ile beraber olacağız. Bu bölümde kayıp kozmonotlarla 1980’ler Hollanda yeraltı sahnesinden titreşimler ve 1602’de kurulan, dünyanın ilk çok uluslu şirketi olarak tarihe geçen Dutch East India Company’nin hikayesi ile yörüngede seyahat edeceğiz.

Lost Cosmonauts’un 12 Ocak 2023 tarihli 36. bölümünün tamamını aşağıda dinleyebilirsiniz. Ayrıca programın dökümünü ve seçkiye ait tüm parçaları yazının devamında bulabilirsiniz.

Keyifli dinlemeler!

Bütün Açık Radyo dinleyicilerine iyi akşamlar. 

Bendeniz Sinan Kutlu. Her Perşembe gece yarısı 12’de Açık Radyo’da yayına başlayan Lost Cosmonauts’un 36. bölümünde beraberiz. Hoş geldiniz. 

Kayıp kozmonotlarla Soğuk Savaş döneminden günümüze, Berlin Duvarının doğusundan ve batısından titreşimlerin peşinde yolculuğumuzda geçtiğimiz iki haftayı French coldwave müziğin efsanevi topluluğu Kas Product parçalarına ithaf ettik. Programlar boyunca Kas Product’ın tekinsiz ve huzursuz dünyasını keşfederken bir yandan da çağdaş Fransız tiyatrosunun en önemli yazarlarından Bernard-Marie Koltès ve Philippe Minyana hakkında sohbet ettik. 

Bu akşam uzay aracımızın yönünü hafif kuzeye çevirerek Hollanda atmosferine giriş yapıyoruz ve 1980’lerin Hollanda post-punk ve new wave sahnesi üzerinde bir keşif uçuşuna çıkıyoruz. Müziğin yanı sıra tarihte yolculuk edeceğiz ve 17. yüzyılın başına uzanarak dünyanın ilk çok uluslu ve halka açılan ortaklığı olarak adını tarihe yazdıran Hollanda kökenli Dutch East India Company şirketinin hikayesinden bahsedeceğiz. 

1980’lerin Hollandası post-punk, synthwave, minimal- ve electronic-wave gibi geniş bir yelpazeye yayılan türlerde müzik yapan topluluklara ev sahipliği yaptı. Şimdiye kadar Rusya, Almanya, Fransa, İtalya, İsviçre, Eski Yugoslavya gibi pek çok Doğu ve Batı Avrupa ülkesine uğradık. Bu akşam ilk kez Hollanda’ya uğrayarak dönemin sanatçılarına göz atacağız. İsterseniz bir parçayla hemen müziğe başlayalım. Hollandalı topluluk Störung imzası taşıyan, 1982 yapımı Dimension 4 yani “Dördüncü Boyut” adlı parçayla şimdi karanlık okyanusa yelken açıyoruz.

Burası Açık Radyo 95.0. Lost Cosmonauts biraz önce başladı. Hollandalı sanatçılara ayırdığımız bu haftaki yayına, 1982 tarihli Störung bestesi Dimension 4 adlı kaydın ardından devam ediyoruz. Müziği dinlerken tarihin ilk global şirketi olarak anılan Dutch East India Company hakkında sohbet edeceğiz. Fakat önce bir parça daha dinleyerek müziğe ivme kazandıralım.

Sırada yine 1982 yapımı bir başka kayıt var. Zamansız besteleriyle çok beğendiğim bir topluluk, Nine Circles bestesi Twinkling Stars ile şimdi rasathaneye çıkıp yıldızları seyrediyoruz. Birazdan tekrar birlikte olacağız. 

Açık Radyo’dasınız. Nine Circles imzalı Twinkling Stars adlı kaydın ardından Lost Cosmonauts devam ediyor.

Hollanda’da taç takan Kraliçe Beatrix’in tahta çıkma töreninin düzenlendiği 30 Nisan 1980 gününde Amsterdam sokaklarında ayaklanmalar yaşanmıştı. Monarşiyi protesto eden ve çekirdek yapısını squat evlerinde kalan gençlerin oluşturduğu topluluk ile güvenlik güçleri arasında şiddetli olaylar yaşanmıştı. Hollanda tarihine II. Dünya Savaşının sona ermesinden o güne dek ülkede yaşanan en büyük olaylardan biri olarak geçen protesto gösterileri; Mayıs 1968 olaylarına, pek çok sayıda grev ve öğrenci hareketine tanıklık eden Fransız basını tarafından “Fransa’da sıradan bir gün” denilerek esprili bir şekilde yorumlanmıştı.

Bu notu düştükten sonra müziğe dönelim. Şimdi The Actor isimli Hollandalı topluluktan Unreal Personality adlı kayıtla sisli ve puslu yankılara kulak veriyoruz. 

Hollanda new wave sahnesine ayırdığımız bölümüyle Açık Radyo’da Lost Cosmonauts yayınını dinliyorsunuz. Programın başında, tarihe dünyanın ilk çok uluslu şirketi olarak geçen Dutch East India Company hakkında konuşacağız demiştik. Hollanda Doğu Hindistan Şirketi 1602 yılında kurulan, dünyanın ilk halka açık anonim şirketi ve birçok tarihçi bu firmayı aynı zamanda gerçek anlamda ilk çok uluslu şirket olarak kabul ediyor. Belki de diğer çok uluslu şirketlerin gücünün habercisi olan bu firma, çok geniş yetkilere sahipti ve Hollanda sömürgelerinde neredeyse bir gölge devlet olarak faaliyet gösteriyordu. Hikayenin ayrıntılarına değinmeden bir müzik arası verelim isterseniz. Aldomir Zimmermann isimli sanatçıya ait Modern Radio adlı kayıt, şimdi siz dinleyicilerle. Ardından sohbete devam edeceğiz. 

Hollandalı müzisyen Aldomir Zimmermann bestesi Modern Radio, Açık Radyo’daydı. Şimdi Dutch East India Company’nin hikayesine dönebiliriz.

Şirket, 20 Mart 1602 tarihinde Hollanda genel devletlerinin bir kanunuyla, önceden var olan birkaç şirketi tek bir çatı altında birleştirerek kuruldu ve başlangıçta Hollanda’nın Asya ile ticaretinde 21 yıllık bir tekel verildi. Hollanda Doğu Hindistan Şirketi dünyada halka açık ilk anonim şirketti ve her Hollanda vatandaşı bu şirketten hisse satın alabiliyordu. Sadece 2 yıl önce kurulan İngiliz Doğu Hindistan Şirketi de dahil olmak üzere daha önceki dönemlerde kurulan anonim şirketler de mevcuttu fakat yine de Hollanda Doğu Hindistan Şirketi, hisselerinin kolay satışına ve ticaretine izin veren ilk şirket olarak tarihe geçti. O döneme göre devasa büyüklükte bir finans ağıyla, Hollanda’nın muazzam denizcilik filosuyla çok ilginç bir yapıdan bahsediyoruz. Şirketin hikayesine devam edeceğiz ama önce biraz müzik dinleyelim. Interior adlı Hollandalı minimal-wave topluluğuna ait Bizarre Disco adlı kayıtla şimdi Amsterdam barlarına süzülüyoruz.

Lost Cosmonauts yayınında Interior bestesi Bizarre Disco adlı kaydın ardından elektronik ritimlerine ısınmışken hızımızı kesmeden devam ediyoruz. Sırada, sofistike elektronik kompozisyonlarıyla dikkat çeken bir başka Hollandalı grup Das Ding imzalı Reassurance Ritual var. Birazdan sohbete devam etmek üzere tekrar birlikte olacağız. 

Parçanın ardından Açık Radyo’da Lost Cosmonauts devam ediyor. Dutch East India Company hikayesine dönersek… Bu şirketten 2 yıl önce 1600 yılında British East India Company kurulmuştu. Bu iki şirket birbirine çok benziyordu. İngiliz Doğu Hindistan Şirketine başlangıçta tam 15 yıl boyunca Doğu Hint Adaları ile İngiliz ticareti tekeli verildi. Bu şirket Hindistan’a odaklandı ve 1857’de sömürge ilan edilene kadar bölgenin kontrolünü elleri altına aldı. Hollanda Doğu Hindistan Şirketi ise faaliyetlerinin çoğunu Güneydoğu Asya adalarında yoğunlaştırdı. Bu adaların çoğu günümüzde Endonezya’nın bir parçası olarak haritada yer alıyorlar. Hollanda Doğu Hindistan Şirketi yaklaşık iki yüz yıl boyunca varlığını sürdürdü. Bu süre zarfında Asya’daki en önemli sömürgeci güç haline geldi. Geniş bir toprak parçası üzerinde kontrol kurdu. Asya’da çalışmak üzere pek çok sayıda Avrupalıyı taşıdı ve inanılmaz derecede kârlı bir ticaret yürüttü.

Şimdi tarih sohbetine bir parçayla ara verelim. Sırada, Mekanik Kommando imzalı kayıt, Stop and Play var. Şimdi tempoyu biraz yükseltiyoruz. Siz de sesi biraz açabilirsiniz. 

Mekanik Kommando, Stop and Play adlı şarkısıyla Açık Radyo’da sizinleydi. Şimdi yazı işlerine dönüyoruz.

Dutch East India Company fikri nasıl ortaya çıkmıştı peki? 1500’lerin sonlarına doğru Avrupa’nın biber ve diğer baharatlara olan talebi büyük ölçüde artmıştı. Portekizli tüccarlar bu ticaret üzerinde tekele sahiptiler. Ancak 1580’den sonra Hollandalı tüccarlar da bu ticarete girişmeye başladı. Hollandalı kâşifler ve tüccarlar çeşitli seferler düzenlediler. Bu yolculuklar sırasında Endonezya’nın Baharat Adaları olarak adlandırılan bölgelerinde ticarî bağlantılar kurdular. Şirketin oldukça uzun bir hikayesi var. Her ayrıntıya değinemesek de ana hatlarıyla bahsetmeye çalışıyoruz bu akşam.

Şimdi bir şarkı daha dinleyelim. Bu parçadan sonra elektronik ritimlerin döngüsünden çıkıp gitar riff’lerinin uğultusuna kulak verdiğimiz parçalara yöneleceğiz. Şimdi Beatnik Love Affair bestesi, 1987 tarihli parça Share My Heart’s Blood ile yörüngede dönmeye devam ediyoruz.

Şimdi ve burada, Açık Radyo’da Lost Cosmonauts yayınındasınız. Hollanda new wave sahnesine ayırdığımız bölümde bir yandan da Dutch East India Company hakkında konuşuyoruz. Şirketin kuruluşunu anlatıyorduk.

1500’lerin sonunda Hindistan ve Endonezya’ya seferler düzenleyen Hollandalı tacirler, Portekiz gemileriyle çatışmalara ve filo kayıplarına rağmen bu ticaretin çok kârlı olduğunu anladılar. Kâr oranı sefer başına %400 gibi korkunç bir gelir getirse de gidip dönmesi yıllar alan ve bir kaza veya çatışma sonucu dönemeyen gemiler büyük zarara sebep oluyorlardı. Bu nedenle, riski dağıtmak ve seferler için para düzenlemek amacıyla şirketler kuruluyor ve hisseleri satılıyordu. Hollanda, İngiliz şirketin örneğini takip ederek bütün şirketleri bir çatı altında toplayan firmayı 1602 yılında kurdu.

Şimdi müziğe dönelim. Sırada, new wave dinleyicilerinin yakından tanıdığı topluluk Clan of Xymox var. Gruptan dinleyeceğimiz parça Muscoviet Mosquito ile türbülansa giriyoruz.

Tozu dumana katan Clan of Xymox bestesi Muscoviet Mosquito, Açık Radyo’da sizinleydi.

Dutch East India Company tarihine dönersek… 1600’lerin sonuna doğru firmanın kârları azalmaya başladı. Bunun başlıca nedeni, diğer ülkelerin biber ve baharat pazarına başarılı bir şekilde dahil olarak şirketin kurduğu tekeli kırmasıydı. Hollanda Doğu Hindistan Şirketinin ekonomik anlamı çok büyüktü. Genellikle İngiltere, Fransa ve İspanya’yı önde gelen tarihî sömürgeci güçler olarak tanıyoruz hepimiz. Ancak Hollandalılar 17 ve 18. yüzyıllarda inanılmaz derecede güçlüydüler. 1780 civarına kadar firma kârlı kalmaya devam etti ancak o yıllarda patlak veren İngiliz-Hollanda Savaşı şirketin sonunu getirdi. Şirketin gemileri savaş sırasında çok sayıda kayıp verdi ve 1784’te savaş sona erdiğinde kârları sıfırlanmıştı. Böylece 1799’da şirketin iki asırlık hikayesi sona erdi. Müzik yolculuğu henüz bitmedi. Sıradaki parça, Hollandalı topluluk Soviet Sex bestesi kayıt Tokyo, ile devam ediyoruz.

Soviet Sex adlı topluluğa ait 1982 yılından Tokyo adlı kaydın ardından 1980’lerin bir başka önemli Hollandalı grubu de DIV bestesi, alev alev yanan gitarlarıyla karanlığı aydınlatan parça Lieve Matroos ile serbest düşüşe geçiyoruz.

Parçanın ardından yavaş yavaş programın sonuna geliyoruz. Süremiz tükenmek üzere. Bu hafta kayıp kozmonotlarla 1980’lerin Hollanda bağımsız müzik sahnesinden sanatçılar yörüngesinde bir keşif uçuşu gerçekleştirirken tarihe ilk çok uluslu anonim şirket olarak geçen Dutch East India Company’nin hikayesine göz attık. 

Umarım siz sevgili dinleyiciler için de keyifli bir program olmuştur. Bu akşam 36. bölümünü gerçekleştirdiğimiz Lost Cosmonauts, gelecek hafta Perşembe gece yarısı 12’de haritasız ve pusulasız bir rotada seyahat etmek üzere yine Açık Radyo’da yayında olacak. 

Ben, Sinan Kutlu. Dinleyen herkese teşekkürler. Haftaya perşembe görüşmek üzere. İyi geceler, hoşça kalın. 

12.01.2023 

Açık Radyo